KURU TİP TRANSFORMATÖRLER
Transformatörler özel uygulamalar haricinde genelde yağlı ve kuru tip olmak üzere iki tip olarak üretilir. Yağlı tip trafoların kazanlarında bulunan yağdan dolayı patlama riski vardır. Ancak kuru tip trafoların patlama özelliği yoktur. Yağlı tip trafolara göre üretimi daha maliyetli olmasına rağmen patlama özelliği olmadığı için bazı uygulamalarda kuru tip trafolar kullanılmaktadır. Genelde insanların yoğun olarak yer aldığı hastane, okul, tiyatro alanları, alışveriş merkezleri vb. gibi yerlerde bina içerisinde kullanılır. İnsanların bulunduğu bu binaların içerisinde patlama riski olmadığı için kuru tip trafolar tercih edilmektedir.
Kuru Tip Trafoların Yapısı
Kuru tip dağıtım transformatörlerin imalatı özel uygulamalar haricinde genelde 250 kVA’dan başlar. Yüksek gerilim sargı kaplamaları vakum altında elektriksel izolasyonu yüksek neme ve kimyasala karşı dayanıklılığı fazla olan epoksi dökme reçineden yapılır. Alçak gerilim sargıları yine dökme reçine ile veya prepreg izolasyonlu (izolasyonu ısıyla sertleşen reçine emdirilmiş bant sargı) tekniği ile sarılır. Sargıları saran epoksi reçineler herhangi bir kazan veya kapalı bir ortam içerisinde değildir, tamamen dış ortama açıktır. Soğutma şekli yağlı tip transformatörlere göre farklıdır. Hem doğal hava ile soğutma yöntemi (AN) hem de fan ile soğutma yöntemiyle (AF) soğutulabilir. Trafonun alt bölgesine 6 adet fan grubu monte edilir. Sargılara yerleştirilen sıcaklık sensörleri fan panosundaki röleye sargı sıcaklığı bilgisini iletir. Bu röle sayesinde sargı sıcaklığına göre fan grubu devreye alınıp soğutma işlemi gerçekleştirilir. Ayrıca fanlar, trafoda %40’a varan güç artışının talep edildiği durumlarda da kullanılabilmektedir. Kuru tip transformatörler IP00 koruma sınıfında üretildiği için sadece dahili ortamlarda çalışır. Sargılar, epoksi dökme reçine içerisinde dış ortama açık bir şekilde bulunduğundan trafonun sudan ve nemden arındırılması gerekmektedir. Harici ortamlarda çalışması istenirse, dışarıdan sıvı, nem, toz vb. etki almayan bir kabin içerisine konmalıdır. Bu kabin IP21, IP23, IP31 veya uygulamaya göre farklı koruma sınıfına sahip olabilir. Boşta veya otomatik yükte kademe değiştiricili olarak üretilebilirler.
Kuru tip dökme reçineli trafoların sargı izolasyon malzemesi sıcaklık sınıfları F sınıfı veya H sınıfı malzemeler olabilir. F sınıfı izolasyon malzemesi sargı sıcaklık artış limiti 155°C iken H sınıfın ki 180°C’dir. Transformatörün teknik föyünde OG/AG sargılar F/F veya H/H olarak sıcaklık sınıfı belirtilir. Ayrıca kuru tip trafolar için IEC 60076-11 standartlarına göre belirli kodlar ile çevre, iklim ve yangına dayanıklılık sınıfları tanımlanmıştır. Her bir sınıfın tanımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Trafolar genelde E2, C2, F1 sınıflarında üretilir.
| Çevre Sınıfı | E0 | Trafolar kirliliğin göz ardı edildiği, yoğunlaşma olmayan, temiz ve kuru bir odada çalışabilir. |
| E1 | Trafolar düşük yoğunlaşma ve kirliliğin bulunduğu ortamda çalışabilir. | |
| E2 | Trafo hem yoğunlaşmaya hem de yüksek kirliliğe maruz kalabilir. | |
| İklimsel Sınıf | C1 | Kuru tip transformatörler – 5 ºC altında enerjilendirelemez. Sadece – 25 ºC ye kadar ortamlarda taşınabilir ve stoklanabilir. |
| C2 | Kuru tip transformatörler – 25 ºc ye kadar ortamlarda enerjilendirilebilir, taşınabilir ve stoklanabilir. | |
| Yangına Dayanıklılık Sınıfı | F0 | Yangın çıkma ihtimali beklenen düzeyde değildir ve tehlikenin sınırlandırılmasına yönelik bir koşul yoktur. |
| F1 | Transformatör yangın çıkma ihtimaline maruz kalır ve yanıcılığın düşürülmesi zorunludur. Transformatör üstündeki bir yangın belirlenmiş zaman dilimi içinde sönmelidir. |
Ülkemizde Kuru Tip Trafolar
Ülkemizde kullanılan TEDAŞ’a devredilecek kuru tip transformatörler, TEDAŞ-MLZ/99-031.B “Sargıları Epoksi Reçine İle Örtülü Kuru Tip AG/OG Dağıtım Güç Transformatörleri Teknik Şartnamesi’ne” uygun olmalıdır. Aşırı yüklenme yeteneği, patlamama özelliği, kısa devrelere ve sismik etkilere karşı yüksek dayanımı ve kabinli üretim sayesinde zorlu koşullarda çalışabilme yeteneği ile kuru tip trafoların kullanımı kullanıcılara büyük avantajlar sağlamaktadır.
