Kontaktör Nedir?

Kontaktör nedir sorusuna yanıt verecek olursa, yüksek akımları sık açma-kapama yapan devrelerde kullanılan, uzaktan kumandalı bir anahtardır. Röleye benzer mantıkla çalışır ancak daha yüksek güçleri anahtarlamak üzere tasarlanır. Bobin devresine uygulanan gerilim bir elektromıknatıs etkisi oluşturur; hareketli kontaklar sabit kontaklara çekilerek devreyi kapatır. Bobin enerjisi kesildiğinde yay kuvvetiyle kontaklar açılır. Ana (güç) kontakları genellikle NO (normalde açık), yardımcı kontaklar NO/NC olabilir.

Temel bileşenler:

• Bobin (AC veya DC)
• Manyetik nüve ve hareketli armatür
• Güç kontakları (genellikle 3 kutuplu; L1-L2-L3)
• Yardımcı kontaklar (ör. 1NO+1NC)
• Yay mekanizması, ark söndürme odaları
• Aksesuar yuvaları (zaman rölesi, bastırma modülü, mekanik kilit vb.)

Kontaktör Nedir, Nasıl Çalışır?

• Bobin beslemesi: 24 V DC, 48 V AC, 110 V AC, 220–240 V AC gibi standart bobin gerilimleri vardır.
• Manyetik çekme: Bobin akımı manyetik akı üretir; armatür çekilir ve ana kontaklar kapanır.
• Yükün beslenmesi: Motor/ısıtıcı/aydınlatma devreye girer.
• Serbest bırakma: Bobin enerjisi kesildiğinde yay mekanizması ana kontakları açar.
• Ark yönetimi: Açma-kapama sırasında oluşan ark, ark odacıkları ve kontak malzemesiyle sönümlenir.

Kontaktör Çeşitleri

• AC motor kontaktörü (AC-3): Kafesli asenkron motorların yol verme/durdurma işlemleri için standart seçenektir.
• DC kontaktör: DC motorlar, batarya sistemleri ve doğrultulmuş yükler için ark yönetimi farklılaştırılmış yapıda.
• Aydınlatma kontaktörü (AC-1/AC-5a): Yüksek anahtarlama sayısı ve düşük kayıp için optimize edilir.
• Kompanzasyon kontaktörü (AC-6b): Kondansatör banklarında ilk akım darbesine karşı seri dirençli ön-kontaklara sahiptir.
• Ters-yolverme (reversing) seti: İleri-geri çalıştırma için iki kontaktör ve mekanik/elektriksel kilit içerir.
• Yıldız-üçgen (Y-Δ) seti: Başlangıç akımını sınırlamak için üç kontaktör ve bir zaman rölesiyle kullanılır.
• Mini kontaktör: Panolarda yer kısıtı olan yardımcı devreler ve küçük yükler için.
• Vakum kontaktör (MV): Orta gerilim motor uygulamalarında arkı vakumda söndürerek uzun ömür sağlar.
• Modüler (DIN ray) kontaktör: Bina otomasyonunda sessiz çalışma ve kompakt yapı.

Kullanım Kategorileri ve Seçim Mantığı

IEC 60947-4-1’e göre kullanım kategorisi, kontaktörün hangi yükte nasıl çalışacağını belirtir. Pratikte en sık görülenler:

• AC-1: Omik yükler (ısıtıcı, rezistans).
• AC-3: Kafesli asenkron motor; motor çalışır haldeyken açma, dururken kapama. Çoğu motor uygulamasında varsayılan seçimdir.
• AC-4: Sık yol-kes, jog ve ters akımla frenleme; ağır görev, kontak aşınması yüksektir.
• AC-5a/5b: Aydınlatma (akkor/deşarj).
• AC-6b: Kondansatör devreye alma.

Kontaktör Nasıl Seçilir?

• Yük türü: Motor mu, ısıtıcı mı, aydınlatma mı, kondansatör mü?
• Anma akımı ve güç: Motorun kW/HP değerini, hat gerilimini (örn. 400 V) ve kullanım kategorisini baz al.
• Kutup sayısı: 3-kutuplu (3F motor), 4-kutuplu (nötrle birlikte), tek kutuplu özel durumlar.
• Bobin gerilimi ve AC/DC türü: Pano içi besleme standartlarınıza uyumlu seçin.
• Aksesuar ihtiyacı: Yardımcı kontak, zaman rölesi, gerilim düşüm rölesi, aşırı gerilim bastırma (RC/snubber/varistör), mekanik kilitleme.
• Çevresel şartlar: Sıcaklık, yükseklik, kirlilik derecesi, IP sınıfı.
• Ömür: Mekanik/elektriksel ömür ve anahtarlama sayısı.

Kontaktör Fiyatları Nasıl Belirlenir?

“Kontaktör fiyatları” ifadesi çok aratılır; ancak tek bir rakam yoktur. Fiyatı etkileyen başlıklar:

Anma akımı ve çerçeve boyu: 9 A ile 800 A+ arasında fiyat farkı dramatiktir.

Kullanım kategorisi ve tasarım: AC-3/AC-4 görevine uygun kontak malzemesi, ark söndürme yapısı maliyeti artırır.

Bobin tipi: AC/DC bobin, geniş gerilim aralıklı (wide-range) tasarımlar, düşük çekme gücü teknolojileri.

Aksesuarlar: Yardımcı blok, zaman rölesi, bastırma modülü, mekanik kilit, şase.

Sertifikasyon ve standartlar: IEC/EN, UL, CSA, denizcilik sertifikaları.

Marka ve tedarik süreleri: Global markalar ile muadil seçenekler arasında fiyat/termin farkları olabilir.

Satın alma ipucu: Yalnızca anma akımına göre değil, motorun kW değeri ve AC-3 tablosuna göre seçin; aksesuarları baştan planlamak toplam maliyeti düşürür.

Kontaktör Arızaları ve Kullanım Hataları

• Yanlış kategori: Motor için AC-1 seçimi kontak kaynatabilir. → Motorlarda AC-3 kullanın.
• Bobin gerilimi karışıklığı: 24 V DC yerine 24 V AC bağlamak çekmemeye neden olur. → Bobin etiketini doğrulayın.
• Aşırı gerilim darbeleri: Bobin devresi anahtarlanırken oluşan gerilim sivri uçları PLC girişlerinde hatalara yol açabilir. → RC snubber/varistör kullanın.
• Yardımcı kontak yetmezliği: Kilitleme devrelerinde yeterli NO/NC olmaması sahada ek iş çıkarır. → Yardımcı blokları stoklayın.
• Ark ve ısınma: Sık yol-kes uygulamalarında AC-4 gereksinimini göz ardı etmek erken arızaya yol açar. → Göreve uygun kategori seçin.

Kontaktör Nedir Sorusuna Cevap: Örnek Kullanım Senaryoları

• Pompa fan motoru (AC-3): 400 V, 11 kW motor için AC-3 tablosundan uygun çerçeve boyu seçilir; 220 V AC bobin, 1NO+1NC yardımcı kontak, termik röle ile birlikte.
• Kondansatör bankı (AC-6b): İlk akım darbesine dayanıklı ön-kontaklı kapasitör kontaktörü.
• Aydınlatma kontrolü: Modüler sessiz kontaktör + saat rölesi ile gece-gündüz otomasyonu.
• Ters-yön kontrolü: İki kontaktör + mekanik/elektriksel kilit; aynı anda kapanmayı önlemek için kilitleme devresi şart.