Şönt Reaktör Nedir? Kullanım Alanları, Hesaplama ve Bağlantı Şeması

Şönt reaktör, elektrik iletim ve dağıtım sistemlerinde kapasitif reaktif gücü dengelemek amacıyla kullanılan, şebekeye paralel bağlanan endüktif bir devre elemanıdır. Kapasitif özellikteki yüklerin yoğunlukta olduğu sistemlerde, gerilim seviyesini dengelemek ve reaktif enerji sınır aşımlarını önlemek amacıyla kullanılır.Bu yazıda, şönt reaktör nedir, nasıl bağlanır, nerelerde kullanılır, şönt reaktör hesaplama ve şönt reaktör seçimi gibi temel başlıklar detaylı şekilde ele alınmıştır.

Şönt Reaktör Nedir?

Şönt reaktör, elektrik sistemlerinde kapasitif etkileri azaltarak devrenin endüktif özellik kazanmasını sağlayan bir endüktans elemanıdır. Elektrik şebekelerinde özellikle boşta çalışan hatlarda, trafolarda ve LED tabanlı sistemlerde şönt reaktör neden kullanılır sorusunun yanıtı, bu bölgelerde oluşan aşırı kapasitif reaktif gücü dengelemek istemektir.

Paralel olarak bağlandığı için, şönt reaktörler “shunt” (yanal) kelimesinden gelir ve sistemin genel reaktif dengesine katkı sağlar.

Şönt Reaktör Neden Kullanılır?

• Kapasitif reaktif enerjiyi dengelemek
• Gerilim artışını sınırlamak (özellikle uzun kablo hatlarında)
• Reaktif ceza sınırlarını aşmamak
• Aşırı kompanzasyonu önlemek
• Harmonik rezonans etkilerini baskılamak
• Kompanzasyon panosunun dengeleyici unsuru olarak çalışmak

Özellikle LED aydınlatmalar, UPS çıkışları, uzun OG kabloları, trafoların sekonderi gibi kapasitif etkilerin yoğun olduğu uygulamalarda tercih edilir.

Şönt Reaktör Nasıl Bağlanır?

Şönt reaktör, fazlar arası veya faz-nötr arası olacak şekilde şebekeye paralel olarak bağlanır. Reaktörün bağlandığı noktada oluşan manyetik alan, reaktans etkisiyle kapasitif yükü sönümler.

Şönt reaktör bağlantı şeması genellikle aşağıdaki ekipmanlarla birlikte planlanır:

• Otomatik kompanzasyon rölesi
• Kontaktör
• Termik koruma rölesi
• Faz-faz bağlantı noktası (veya faz-nötr)
• Endüktif reaktör sargısı

Yüksek güçlü sistemlerde aşırı ısınmaya karşı termik ve manyetik koruma unsurları da şemaya dahil edilmelidir.

Şönt Reaktör Hesaplama

Doğru şönt reaktör hesaplama işlemi, sistemin gerilim seviyesi ve kapasitif reaktif gücü göz önüne alınarak yapılır.

Temel formül:

Qr=U^2/XL veya Qr=U2⋅2πf⋅L

• Qr​: Şönt reaktörün sağlayacağı reaktif güç (kVAr)
• U: Faz-faz gerilim (V)
• F: Frekans (Hz)
• L: Endüktans değeri (H)

Yapılan hesaplama sonucunda, sisteme uygulanması gereken endüktif kompanzasyon değeri tespit edilir.

Şönt Reaktör Seçimi

Şönt reaktör seçimi yapılırken şu kriterler dikkate alınmalıdır:

• Gerilim seviyesi (örneğin 400 V, 6.3 kV, 34.5 kV)
• Frekans (50 Hz veya 60 Hz)
• Gerekli reaktif güç (kVAr)
• Termal dayanım ve izolasyon sınıfı
• Montaj yeri ve soğutma tipi
• Harmonik koşullar (varsa filtreli reaktör tercih edilir)

Ayrıca, kompanzasyon sisteminin bulunduğu ortamın sıcaklığı ve havalandırma durumu, reaktörün ömrü ve güvenli çalışması üzerinde doğrudan etkilidir.

Şönt Reaktör Panosu Nedir?

Şönt reaktör panosu, bir veya birden fazla şönt reaktörün, gerekli koruma, ölçüm ve kontrol bileşenleriyle birlikte entegre edildiği pano sistemidir. Genellikle otomatik kompanzasyon panoları içerisinde yer alır ve yük durumuna göre devreye girip çıkar.

Pano içerisinde genellikle şu bileşenler bulunur:

• Şönt reaktör
• Sigorta veya termik koruma
• Kompanzasyon rölesi
• Kontaktör
• Uyarı ve alarm modülleri
• Fan veya doğal havalandırma sistemi

Şönt Reaktör Teknik Şartnamesi

Bir şönt reaktörün satın alınmasında veya tekliflendirilmesinde kullanılan şönt reaktör teknik şartnamesi, cihazın performans ve güvenlik gerekliliklerini belirler.

Teknik şartnamede bulunması gereken başlıca bilgiler:

• Anma gerilimi (Un)
• Frekans (Hz)
• Endüktans değeri (L)
• Reaktif güç değeri (kVAr)
• Yalıtım sınıfı ve soğutma tipi
• Koruma sınıfı (IP seviyesi)
• Harmonik uyumluluğu (THDi dayanımı)
• Montaj tipi (zemin, duvar veya pano içi)

Bu şartname, tedarikçi ile kullanıcı arasında doğru ürün seçiminde teknik referans olarak kullanılır.

Şönt reaktör, kompanzasyon sistemlerinin dengeleme bileşeni olarak, kapasitif karakterli yüklerin neden olduğu reaktif güç dengesizliklerini ortadan kaldırmak için kullanılır. Doğru şönt reaktör seçimi, uygun şönt reaktör bağlantı şeması ile desteklenmeli, sistemin çalıştığı koşullara uygun teknik şartnameye göre ürün tespiti yapılmalıdır.