MANYETİZMA | 1. BÖLÜM

Manyetizma Nedir?

Manyetizma, fizikte ve elektrikte çok önemli bir konudur. Manyetizma sayesinde transformatör, generatör, elektrik motoru gibi elektrik makineleri çalışmaktadır. Ayrıca teknolojide birçok kullanım alanı vardır. Dolayısıyla manyetizmayı bilmeden elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı, kullanımı yapılamaz. Bu yüzden manyetizma detaylarıyla bilmek, elektrik ile ilişkisini anlamak büyük önem arz etmektedir. Manyetizma fizikte, elektrik yükleri tarafından üretilen manyetik alanlarla ilgilidir. Manyetik alanlar, hareketli yüklere kuvvet uygulayabilen manyetik kuvvetler üretirler. Manyetik kuvvetler, manyetik alanın değişimleriyle değişir. Manyetizma, elektromanyetizma ve manyetik malzemeler gibi konuları içerir.

Manyetizma Çeşitleri ve Elektrikle İlişkisi

Manyetik malzemeler, doğal manyetik malzemeler ve manyetik olmayan malzemeler olmak üzere iki gruba ayrılır. Manyetik malzemeler, kendilerine manyetik alanlar uygulandığında manyetik özellikler gösterirken, manyetik olmayan malzemeler manyetik özellikler göstermezler. Manyetik olan malzemeler Diyamanyetizma, Paramanyetizma, Ferromanyetizma, Antiferromanyetizma, Ferrimanyetizma ve Süperparamanyetizma olarak çeşitlendirilir. Manyetik malzemeler Demir, Nikel ve Kobalt (Fe, Ni ve Co) gibi maddeleri çekme özelliği gösterirler ve bu tür malzemeler mıktanıs özelliğine sahiptir. Mıknatısların iki kutbu vardır. Bu kutuplar N ve S kutbu olarak isimlendirilir. Mıknatıslar ikiye bölünse bile her defasında yine iki kutuplu yeni fakat küçük bir mıknatıs oluşur. Hiçbir zaman tek kutuplu mıknatıs oluşamaz. Manyetizma ve elektrik arasında çok yakın bir ilişki vardır. Elektrik akımları manyetik alanlar üretir ve manyetik alanlar da elektrik akımlarını oluşturabilirler. Elektromanyetizma, elektrik ve manyetizmanın birleşimidir. Mıknatıs, manyetik alan üreten bir nesnedir. Manyetik malzemelerden yapılmıştır. Mıknatıslar, manyetik kuvvetler üretir ve manyetik kuvvetler, diğer manyetik malzemeleri çekebilir veya itebilir. Mıknatıslar, manyetik alan üreten elektrik akımlarıyla da üretilebilirler. Bu, elektromanyetizma prensiplerine dayanır.

Manyetik Alan ve Manyetik Akı

Mıknatısın manyetik özelliklerini gösterebildiği bölgeye manyetik alan denir. Manyetik alan, manyetik malzemeler tarafından üretilir ve manyetik kuvvetler üretir. Manyetik alanın kuvvet çizgileri asla birbirlerini kesmezler, kuzey kutbundan başlayıp güney kutbuna doğru uzanırlar. Manyetik alanın büyüklüğü manyetik akı yoğunluğu ile ilişkilidir ve birimi Tesla’dır, yani Weber/metrekare’dir. Manyetik alan vektörel bir büyüklük olup, B harfi ile gösterilir. Manyetik kutupların aynı cins olması durumunda birbirlerini iterken, zıt cins olması durumunda birbirlerini çekerler.

Manyetik akı, bir manyetik malzemenin manyetik alanının miktarını ifade eder. Manyetik akı, manyetik alanın manyetik malzemeler tarafından geçirilen akıdır. Manyetik akı, manyetik alanın yoğunluğuna ve manyetik malzemenin boyutuna bağlıdır. Manyetik alan ve manyetik akı arasındaki fark, manyetik alanın manyetik malzemelerin çevresindeki adlandırılırken, manyetik akının manyetik malzemelerin içinde geçen manyetik alan miktarı olduğudur. Manyetik alan ve manyetik akı arasındaki ilişki, manyetik akı yoğunluğu ve manyetik alanın integrali olan manyetik akı bağlantısı ile ifade edilir. Manyetik akı birimi Weber’dir.

Manyetik akı aşağıdaki şekilde formülize edilir. Bu B harfi boşluktaki manyetik alanı, A ise yüzey alanı, alfa açısı ise manyetik akının yüzey alanına vurduğu açıyı belirtir.

    \[\varnothing=B.A.\cos\left(\alpha\right)\]

Üzerinden akım geçen düz veya çembersel telde, selonoidde meydana gelen manyetik alan formülleri farklıdır. Çünkü manyetik alanın etki ettiği kısımlar ve uzaklıklar farklı olduğu için formüller de değişmektedir. Bu yüzden tek tek her bir sistemin formülü verilmemiştir. Manyetik alan yönü sağ el kuralı ile bulunur. Dört parmağımız akımın yönünü gösterecek şekilde tel avuç içine alınırsa, baş parmağımız manyetik alanın yönünü gösterir.

Manyetik Alan Çizgileri

Manyetik Kuvvetler

Elektrostatik kuvvetler, elektrik yükleri arasındaki kuvvetlerdir. Bu kuvvetler, Coulomb yasasına göre hesaplanır. Coulomb yasası, iki yük arasındaki kuvveti, bu yüklerin büyüklükleri ve aralarındaki uzaklıkla hesaplar. Elektrostatik kuvvetler, manyetik kuvvetlerden farklıdır çünkü manyetik kuvvetler, hareket eden yüklere etki ederken, elektrostatik kuvvetler, hareketsiz yüklere de etki edebilir. Manyetostatik kuvvetler, manyetik alanlar arasındaki kuvvetlerdir. Manyetik alanlar, manyetik momentleri olan nesnelerden kaynaklanır. Manyetik moment, bir nesnenin manyetik alanı oluşturma yeteneğidir. Manyetik alanlar, manyetik momentler arasındaki kuvvetleri hesaplamak için kullanılır. Manyetostatik kuvvetler, elektrostatik kuvvetler gibi hareketsiz yüklere etki edebilir.

Sağ El Kuralı

Manyetik kuvvetler, hareket eden elektrik yüklerine etki ederler, manyetik alanın değişimleriyle değişirler. Manyetik kuvvetler, yükün hızına, manyetik alanın şiddetine ve yükün manyetik momentine bağlıdır.

Üzerinden akım geçen tele manyetik alanda etkiyen kuvvet aşağıdaki formülle bulunur. Burada “F” manyetik kuvveti, “B” manyetik alan şiddetini, “i” akım şiddetini, “L” ise manyetik alanın etki ettiği uzunluğu ifade eder.

    \[F=B.i.L.\sin\left(\alpha\right)\]

Manyetik alanda hareket eden yüklü parçacıklara etki eden manyetik kuvvet ise aşağıdaki formülle bulunur. Burada “F” manyetik kuvveti, “B” manyetik alan şiddetini, “v” ise parçacığın hız vektörünü ifade eder.

    \[F=q.v.B\]

Paylaş